Negatywne przesłanki rozwodu

Pomimo, że pomiędzy małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, przepisy prawa nie w każdej sytuacji pozwalają na skuteczne ubieganie się o orzeczenie rozwodu. Sytuacje takie określa się mianem negatywnych przesłanek rozwodu.

Zgodnie z art. 43 § 2 i 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.) rozwód nie może być orzeczony w trzech sytuacjach:

1. jeżeli wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków,
2. jeżeli orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego,
3. jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Jak wynika z punktu trzeciego, możliwość uzyskania rozwodu istnieć może nawet pomimo pozornego wystąpienia jednej z negatywnych przesłanek. Małżonek ubiegający się o rozwód, poza udowodnieniem zaistnienia zupełnego i trwałego rozkładu małżeństwa, powinien jednak wykazać, że w wyniku rozwodu nie ucierpi dobro dzieci, bądź też, że pomimo jego winy brak zgody na rozwód jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

Dobro małoletnich dzieci – rozwód rodziców

Rozwód rodziców zwykle powoduje zmianę sytuacji dzieci, które w jego wyniku tracą pełną rodzinę. Poważny konflikt, istniejący pomiędzy małżonkami, często powoduje jednak tak niekorzystne warunki dla funkcjonowania ich dzieci, że „mniejszym złem” jest orzeczenie rozwodu, niż dopuszczenie do dalszego trwania takiej sytuacji.

Korzystnym czynnikiem, wpływającym na możliwość skutecznego uzyskania rozwodu, może być uświadomienie dzieci o ich sytuacji oraz dalszym postępowaniu. Fakt, że ewentualny rozwód rodziców nie będzie dla dzieci szokiem, a one same przyjęły go już do wiadomości, może być argumentem istotnym do przekonania sądu o możliwości rozwiązania małżeństwa.

Zdarza się jednak, że dzieci są tak silnie związane emocjonalnie z obojgiem rodziców, że orzeczenie rozwodu spowodowałoby dla nich niepowetowane szkody. W tej sytuacji sąd, mimo udowodnienia rozkładu pożycia małżeńskiego, odmówi udzielenia rozwodu.

Sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego

Orzeczenie rozwodu może zostać uznane przez sąd za jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Stanie się tak np. wtedy, gdy jedno z małżonków jest nieuleczalnie chore, wymaga pomocy materialnej i wsparcia. a rozwód byłby dla niego rażącą krzywdą. Uzasadnianie odmowy udzielenia rozwodu względami zdrowotnymi jednego z małżonków nie powinno jednak odbywać się wbrew jego woli.

Trzeba także zauważyć, że – jak stwierdził Sąd Najwyższy – „orzeczeniu rozwodu nie stoi na przeszkodzie choroba współmałżonka stanowiąca uzależnienie, wynikłe całkowicie z jego winy”. Sąd Najwyższy uznał, że małżonek „który nie wykazał minimum silnej woli, aby poddać się leczeniu, ani minimum odpowiedzialności za losy rodziny, musi wziąć na siebie konsekwencje swego nieodpowiedzialnego zachowania, nie może nimi obarczać współmałżonka” (wyrok z dnia 25 maja 1998 r., sygn. akt I CKN 704/97).

Żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego

Zasadą jest, że sąd oddali powództwo o rozwód, jeżeli żąda tego małżonek wyłącznie winny, a małżonek niewinny nie zgadza się na rozwód. Istnieje jednak możliwość uzyskania rozwodu pomimo braku zgody małżonka niewinnego. Sąd orzeknie rozwód wtedy, gdy uzna że odmowa udzielenia takiej zgody jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Odmowa zgody na rozwód, którego żąda małżonek winny rozkładu pożycia małżeńskiego, stanowi prawo małżonka niewinnego. Odmowie takiej przysługuje „domniemanie zgodności z zasadami współżycia społecznego”. Oznacza to, że małżonek wyłącznie winny, żądający rozwodu, musi wykazać, że sprzeciw jego współmałżonka nie powinien zostać uwzględniony. Istotne jest, że zdaniem Sądu Najwyższego „ocena odmowy przez małżonka niewinnego zgody na rozwód musi być przeprowadzona przede wszystkim nie pod kątem subiektywnego odczucia małżonka niewinnego, lecz pod kątem wyjaśnienia, czy zachodzą obiektywne przesłanki uzasadniające tę odmowę w świetle zasad współżycia społecznego”.Co oznacza, że brak zgody na rozwód jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego? Pojęcie to nie zostało w prawie ściśle określone. Za każdym razem podlega ocenie sądu w kontekście konkretnej sytuacji życiowej, w której znaleźli się małżonkowie. Przyjmuje się, że sytuacja taka zaistnieje np. wtedy, gdy małżonek niewinny odmawia zgody na rozwód z zemsty lub nienawiści do małżonka winnego lub też gdy małżonek winny stworzył nową rodzinę, w której są małoletnie dzieci, a ze związku małżeńskiego dzieci nie ma lub są one już dorosłe.